W713 – Heeren van het Veen wandeltocht te Heerenveen.

27 oktober 2018. De 1e wandeltocht van de FLAL uit de 46e Winterserie is in Heerenveen. De weersvoorspellingen waren voor vandaag niet zo best, koud en regen. Maar dat viel dik mee 1 regenbui en voor de rest prachtig wandelweer met zelfs een zonnetje. Er was een prachtige route uitgezet, een gedeelte door Heerenveen naar de eerste rust in Oudeschoot op 8 km. Daarna door de mooie Bossen van Oranjewoud. De herfstkleuren kwamen soms prachtig uit door het zonlicht. Zelfs de reeën waren niet bang voor de vele wandelaars. De 2e rust was in de Knipe op 16 kilometer. Daarna ging het weer richting het Sportstad Café in Heerenveen. Een prachtige tocht van 23,5 kilometer. Organisatie bedankt. Klik op de foto voor de gehele reportage.

De volgende informatie komt van de FLAL

Heeren van het Veen wandeltocht

Categorie

Wandeltocht

Datum

27 oktober 2018 08:30 – 18:30

Locatie

Sportstad Café – Abe Lenstra Boulevard 25
8448 JA Heerenveen, Nederland

De Heeren van het Veen

In 1551 ondertekenden de ‘Heeren’ Van Dekema, Van Cuyck en Foeyts de oprichtingsakte van de Schoterlandse Veencompagnie, de op één na oudste Naamloze Vennootschap van Nederland. De oprichtingsakte van de oudste Nederlandse hoogveenkolonie is in feite de geboorteakte van Heerenveen.
Het doel van de oprichting van de compagnie was geld verdienen aan de winning van veen, dat tussen de Boorn en de Tjonger ruimschoots aanwezig was. Initiatiefnemer was Pieter van Dekema, maar om de risico’s te verdelen of om geldtekort zocht hij compagnons. Die vond hij in de personen van Floris Foeijts en Johan van Cuyk.
De akte die de drie compagnons in 1551 ondertekenden omschreef het door hen aangekochte en te ontginnen gebied aldus:

‘In friesland binnen ende omtrent die dorpen van Hornsterzwaege/Jobbegea/Scuringea/Oldehorne/Niehorne/Catlijck/Brongergae
ende dairom trent/mit de brandemeer dairinne gelegen/
Mitsgaders die veenen gelegen
ende behoorende tot die dorpen van hemrick/corte ende Langezwaege/
ende andere dairomtrent gelegen binnen ende buiten die Leijdijcken.’

Van Dekema kreeg van zijn compagnons de machtiging dit alles, ter grootte van 8000 roeden, te kopen voor ‘sestienduijsent gouden gulden.’
Voor het vervoer van de afgegraven turf lieten de ‘Heeren van ’t Veen’ de Schoterlandse Compagnonsvaart en de Heerensloot graven. Het vaarwater werd gekruist door de verbinding Zwolle-Leeuwarden. De combinatie van kruising van wegen en waterwegen en de voortvarendheid waarmee de ‘Heeren van het Veen’ activiteiten ontwikkelden, liggen ten grondslag aan het ontstaan van Heerenveen.

In de 19e eeuw ontwikkelde Heerenveen zich sterk, doordat er behalve welgestelde burgers, ook veel middenstand zich in het dorp vestigde. En met het nabijgelegen Oranjewoud wordt de plaats sindsdien ook wel Het Friese Haagje genoemd.

Er was echter een groot obstakel. Door de plaats liep de grens van de twee gemeenten Aengwirden en Schoterland. In het centrum van Heerenveen zijn de toenmalige grenzen nog te zien. Deze situatie stond de ontwikkeling van de plaats lange tijd in de weg. Samenvoegen was het beste en dat gebeurde uiteindelijk ook, maar hieraan ging een eeuwenlange discussie vooraf.
Pas op 1 juli 1934 werd uit stukken van deze twee gemeenten, en een stukje van de gemeente Haskerland (nu gemeente De Fryske Marren), de gemeente Heerenveen gevormd.

Op de kaart hiernaast is te zien hoe willekeurig de gemeentegrens tussen Aengwirden en Schoterland de plaats Heerenveen verdeelde. De onderbroken lijn die de grens weergeeft begint links boven en buigt in het midden van de kaart naar rechts.
Het noordwestelijke deel behoorde tot Haskerland

Deze geschiedenis vinden we ook terug in het wapen van Heerenveen.

Het heraldische deel, met rad en zwaard is deel van het wapen van Schoterland.
Het deel met boom en twee turven komt van het wapen van Aengwirden.

In april 2015 werd door de gemeenteraad besloten het gemeentewapen ongewijzigd te laten nadat een deel van Boarnsterhim aan de gemeente was toegevoegd.

Aengwirden

Tot 1934 is Aengwirden een zelfstandige gemeente geweest. Het grondgebied was beperkt tot 4 dorpen en men noemde deze gemeente ook wel ‘de lytse Gritenij’ (= de kleine gemeente). De vier dorpen Gersloot, Tjalleberd, Luinjeberd en Terband waren bekend onder de naam “De Streek”. De huizen van deze dorpen stonden vroeger dan ook aan één doorlopende weg. 

Schoterland

 Het dorp Oudeschoot was hoofdplaats van de grietenij Schoterland met het grietenijhuis De Drie Pilaren. In 1828 werd Oenemastate in Heerenveen grietenijhuis en later in 1851 gemeentehuis. De gemeente heeft bestaan tot 1934.

Na de gemeentelijke herindeling in 1934 is Schoterland opgesplitst in twee delen. Een groot deel met o.a. de dorpen De Knipe, Jubbega, Katlijk en Mildam, is samen met de gemeente Aengwirden en een deel van de gemeente Haskerland opgegaan in de nieuwe gemeente Heerenveen. Een deel in het zuidwesten met de dorpen Delfstrahuizen, Rohel, Rotsterhaule en Rottum en Sintjohannesga werd toegevoegd aan de gemeente Haskerland.

Schoterland was in de negentiende eeuw ook de naam van één van de kiesdistricten in Friesland. Het district koos in 1888, na een herstemming, Ferdinand Domela Nieuwenhuis als eerste socialist ooit in de Tweede Kamer. Omdat hij in zijn leven opkwam voor de Friese veenarbeiders, kreeg hij de bijnaam Us Ferlosser

Tijdens de tocht komen we door de volgende dorpen:

Heerenveen:

De plaats Heerenveen werd lange tijd gekenmerkt door lintbebouwing. Noord-Zuid was de totale lengte vijf kilometer, terwijl de breedte tussen de spoorlijn en de rijksweg niet meer dan één kilometer bedroeg. In de jaren zeventig werd begonnen met bouwen van woonwijken ten westen van de spoorlijn tot aan de Engelenvaart, dat de gemeentegrens is. Nadat dit gebied was volgebouwd begon men in de 21e eeuw aan de oostzijde uit te breiden. Eerst werd Rijksweg 32, dat een vierstrooks snelweg werd, 300 meter naar het oosten verlegd (de route van de 50 km loopt gedeeltelijk over het tracé van de oude rijksweg). Daarna begon men met de bouw van de nieuwe woonwijk Skoatterwâld. Heerenveen is nu ongeveer drie kilometer breed en heeft de vorm van een ovaal. Dit heeft tot gevolg gehad dat Heerenveen met de buurtdorpen (Oudeschoot, Nieuweschoot, Oranjewoud, Nijehaske, De Knijpe en Terband) is samengegroeid. Ten oosten van Heerenveen ligt het bosrijke Parkgebied Oranjewoud.

De wandeltocht gaat bijna geheel door het gebied van de oude gemeente Schoterland. Alleen de 50 km route gaat gedeeltelijk door de gemeente Aengwirden.
Nadat de wandelaars het dorp Heerenveen verlaten hebben, gaan zij via het Kerkepad naar het dorp Oudeschoot.

Oudeschoot

Vanaf ca 1300 wordt de naam Scooterburen genoemd, later veranderde in Oudeschoot.
Oudeschoot groeide later uit tot hoofdplaats van de Grietenij Oud-Schoterland. Het Grietenijhuis “De Drie Pilaren” staat nog altijd in het centrum van Oudeschoot en is thans als café in gebruik. Later is uit de Grietenij Oud-Schoterland de gemeente Schoterland ontstaan. Weer later is de gemeente Schoterland opgegaan in de nieuwe gemeente Heerenveen.

Vanaf de Middeleeuwen was het dorp het centrum van Schoterland, hoewel het gemeentehuis van Schoterland zich tot aan de opheffing van die gemeente (1934) in Oenemastate (Heerenveen) bevond. Tot ongeveer 1750 werd er ook recht gesproken in het dorp en zetelde de grietenijraad er.
Rond 1300 werd er een klooster met een hospitaalfunctie van de Duitse Orde gesticht, kort na de reformatie van 1580 werd dit klooster vervangen door een schans om de oversteekplaats van de Tjonger te beschermen tegen de Spanjaarden. Opvallend detail is dat Heerenveen toen nog Schoteruiterburen genoemd werd, wat duidelijk aangeeft hoe belangrijk Oudeschoot toen was. De naam van het ziekenhuis van Heerenveen, De Tjongerschans, herinnert nog aan deze verdwenen versterking.
In de jaren 1950 kwam er tussen Oudeschoot en Nieuweschoot een industrieterrein. In diezelfde periode werd Rijksweg 32 aangelegd die het dorp even ten oosten van de Nederlands-hervormde kerk doorsneed. In 1965 ging de oude dorpskern onderdeel uitmaken van de hoofdplaats Heerenveen. Gedurende deze periode werd het aangeduid met Heerenveen-Zuid. De bewoners waren daar niet gelukkig mee, hetgeen nog in 1996 bleek toen er een grote actie was om de situatie van voor 1965 te herstellen. In 2003 kreeg Heerenveen-Zuid de naam Oudeschoot terug.

De wandelaars hebben een rust in het MFA ‘It Skoatterhûs’. Na de rust gaan de routes van alle afstanden verder door het bosrijke Parkgebied Oranjewoud naar het dorp De Knipe.

De Knipe

De Knipe is een streekdorp dat in de 17de eeuw aan weerszijden van de Schoterlandse Compagnonsvaart als gevolg van de veenwinning is ontstaan. Het graven van de vaart en de dwars daarop staande wijken, het winnen en vervoeren van het veen en daarna weer in cultuur brengen van de afgegraven gebieden gaven veel mensen een karig bestaan en deden ambachtslieden en kleine nijverheid naar dit gebied trekken.

De Knipe bestond oorspronkelijk uit twee kernen. Het westelijke en dichtst bij Heerenveen gelegen gedeelte heette Benedenknipe en ook wel Nieuw-Brongerga. Daar kwam vanuit het zuiden de Prinsenwijk vanaf Oranjewoud op uit. Het oostelijke gedeelte werd Bovenknipe genoemd en ook Nieuw-Katlijk en daar kwam de dorpswijk van Katlijk op uit.
Hoewel de gemeente Heerenveen voor alle andere officiële kernen de Nederlandse plaatsnamen hanteert, is voor De Knipe de Friese naam de officiële. Door het dorp loopt de Schoterlandse Compagnonsvaart. Hierin lag een knijp, een versmalling in de vaart, en daaraan dankt het dorp De Knipe zijn naam. De Knipe was tot 1970 opgesplitst in Bovenknijpe en Benedenknijpe en werd toen vaak gezamenlijk kortweg De Knijpe genoemd. Toen in 1970 beide dorpen werden samengevoegd werd de nieuwe naam De Knipe.

Na de rust in De Knipe gaat de tocht weer door de bossen van Oranjewoud. De 40 km en 50 km routes gaan naar de volgende rust nu in Nieuwehorne. Terwijl de 25 km route weer terug gaat naar de startlocatie in Heerenveen.

Nieuwehorne

Nieuwehorne maakte tot de gemeentelijke herindeling van 1934, evenals het zusterdorp Oudehorne, deel uit van de gemeente Schoterland.

Het dorp ligt in een landschap waar hoogveen tot turf is gewonnen en daarna in cultuur is gebracht. Ten zuiden lagen de lage hooilanden van de vallei van de Tsjonger die daar tot de kanalisering in 1886/’88 als een echte rivier meanderde en een grillige grens vormde met West- en Ooststellingwerf. Het dorp heeft zich ontwikkeld op de plaats waar vanaf de Schoterlandse Compagnonsvaart uit het noorden de Vierde Wijk richting Binnenweg liep.

Daar kwam ook de dorpskerk. De huidige, door een dichte boomzoom omringde kerk dateert uit 1778 en is toen gebouwd in opdracht van grietman Daniël de Block van Scheltinga. De kerk is in het midden van de 19de eeuw hersteld, maar de kerkstichting zou wel ouder kunnen zijn omdat in de toren een klok hangt die waarschijnlijk in de 15de eeuw gegoten is door Johannes van Bomen. De kerk is een eenvoudige zaalkerk met een driezijdige koorsluiting en gebouwd van gele steentjes in een ritme van verdiepte traveevakken, waarin om en om rondbogige vensters staan. De voorgevel is geblokt gepleisterd, voorzien van dichte rijen muurankers en op de hoeken pilasters die diamantkoppen vertonen. Op de gevels staat de houten toren met uurwerk, galmgaten en een ingesnoerde spits.

In de buurten langs de wegen is nogal wat bebouwing uit het einde van de 19de en het begin van de 20ste eeuw te vinden, maar Nieuwehorne doet zich kennen als een jong dorp. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp vooral tussen de twee wegen ingevuld, in belangrijke mate ook met volkswoningen die de woningbouwverenigingen er ontwikkelden. Toch is Nieuwehorne geen komdorp geworden, maar is het nog steeds een streekdorp.